Nevbosh - nowy nonsens

Niezreczny jezyk animalicki wymarl, jak sie zdaje, kiedy jedna z jego wynalazczyn, Majorie Incledon, przestala sie nim interesowac. Jej siostra Mary jednakze, oraz kilkoro innych dzieciakow zabralo sie za konstrukcje nowego jezyka. Zwany byl on nowsensem [nevbosh], co w tym jezyku znaczylo "nowy nonsens" - nowy w tym sensie ze zastapil animalicki, stary nonsens. Jednakze ow jezyk byl znaczaco mniej nonsensowny niz animalicki. "Bylem czlonkiem spolecznosci mowiacej nowsensem" z duma przypomina sobie Tolkien (MC s. 203).

Jaki byl wklad nastoletniego Tolkiena w nowsens? Wedlug Humphreya Carpentera w J. R. R. Tolkien - A Biography, rozdzial 3, Mary i on "wspolpracowali w wynajdywaniu [tego] nowego i bardziej wyrafinowanego jezyka". Jednakze nie jest to wersja ktora podaje sam Tolkien w The Monsters And The Critics, s. 203. Wedlug tej, rola Tolkiena w konstrukcji nowsensu byla o wiele skromniejsza; wniosl po prostu wklad w slownictwo i mial wplyw na pisownie.

Nowsens w kazdym razie byl pierwszym wzglednie wyrafinowanym wymyslonym jezykiem, z ktorym zetknal sie Tolkien, chociaz sam juz zaczal taki projekt (MC s. 203: "Bylem starszy w tej tajemnej przywarze... niz tworczyni nowsensu"). Ale jedyny tekst w nowsensie, jaki przetrwal, nie liczac kilku izolowanych slow wspomnianych przez Tolkiena, to wierszyk podany w biografii Carpentera i MC s. 203:

Dar fys ma vel gom co palt 'hoc
pys go iskili far maino woc?
Pro si go fys do roc de
Do cat ym maino bocte
De volt fac soc ma taimful gyroc!'

"Byl sobie staruszek ktory rzekl jak / moglbym mozliwie poniesc moja krowe? / Bo gdybym mial ja poprosic / zeby weszla do mojej kieszeni / urzadzilaby taka straszna klotnie!"

(Tlumaczenie podane przez Carpentera podstawia "koszyk" (tj. basket) zamiast "kieszen", ale to widocznie dla uratowania rymu z "ask it" w poprzednim wersie; bocte znaczy "kieszen", tak jak angielskie slowo ktorego jest ono przekreceniem). Co do zrodel slownictwa, patrz: lista slow ponizej. Glownymi skladnikami sa angielski, francuski i lacina.

Tolkien zauwaza, ze dzieci, przekrecajac znane slowa, wykazywaly intuicyjna znajomosc elementarnej fonetyki - czuly ze pewne dzwieki sa "podobne". Umialy przeksztalcic gloski dzwieczne w bezdzwieczne ("get" > cat) i odwrotnie ("to" > do), zmienic spolgloski szczelinowe w zwarte ("there" > dar) lub wybierac miedzy roznymi nosowkami ("in" > ym). Innym takim prymitywnym i dowolnym prawem fonetycznym byla zamiana koncowego -ow w angielskich slowach na -oc: "how" > hoc, "row" > gyroc (ale skad pochodzi gy-?) Spogladajac wstecz, dorosly Tolkien uwazal nowsens bardziej za kod niz jezyk. Co uznal za interesujace, to kilka slow ktore nie byly po prostu przekreceniami slow istniejacych, tak jak iski-li ("mozliwie") czy lint ("szybki, sprytny, zwinny", MC s. 205, 206). Zlanie sie dzwieku i znaczenia w sposob ktory zwyczajnie podobal sie wynalazcy bylo zasada na ktorej mial pozniej konstruowac swoje wlasne jezyki - najwczesniejszym zachowanym przykladem jest naffarinski.

Lista slow nowsensowych

bocte - "kieszen". (Przekrecone slowo angielskie, niewlasciwie przetlumaczone jako "koszyk" w biografii Carpentera)
bosh - "nonsens". Poswiadczony tylko w zlozeniu nevbosh.
cat - (odpowiada ang. get, przekrecone)
co - "ktory", poswiadczone tylko jako zaimek wzgledny (lacinskie qui "kto, co", por. angielskie who)
dar - "tutaj". (Przekrecone slowo angielskie)
de - "to", podmiot lub dopelnienie jak w angielskim
do - (oznacza bezokolicznik, przekrecenie slowa angielskiego)
fac - "robic". Czas przeszly *fact "zrobil"? Tez w faclint
faclint - "uczyc" (fac+lint, tj. "czynic lint", MC s. 206)
far - "nosic". Czas przeszly *fart "nosil"?
fys - "byl, byli" (w sensie liczby mnogiej w MC s. 205). Lacinskie i hiszpanskie fui "bylem".
go - zaimek 1 os. l.p., ja (lacinskie i greckie ego)
gom - "czlowiek" (lacinskie homo, staroangielskie guma)
gyroc "klotnia, halas" (przekrecenie angielskiego slowa plus nieanalizowalny przedrostkowy element gy-)
hoc - "jak" (przekrecenie angielskiego slowa)
iski-li - "mozliwie" (*iski "mozliwy" + -li zakonczenie przyslowkowe? MC s. 205)
-li - mozliwe zakonczenie przyslowkowe; patrz iski-li. Oboczna pisownia angielskiego -ly [w niektorych dialektach - przyp. tlum.]
lint - "szybki, sprytny, zwinny" (quenejskie *linta "szybki"; poswiadczono tylko l.mn. linte)
ma - (rodzajnik nieokreslony. Angielskie an odwrocone z podstawiona inna nosowka? Por. ym za "in")
maino - zaimek dzierzawczy 1 os. l.p., moj (i inne przypadki?). Przekrecenie slowa angielskiego.
nev "nowy". (Przekrecenie slowa angielskiego, poswiadczone tylko w zlozeniu nevbosh)
Nevbosh - "nowy nonsens" (nev+bosh ), jezyk wymyslony przez mlodych przyjaciol Tolkiena.
palt - "rzekl, powiedzial" (pal - rdzen czasownika mowic, MC s. 205 + t - czas przeszly, por. volt. Przekrecenie franc. parler)
pro - "dla" (z laciny, pokrewne angielskiemu)
pys - "moc". (Z francuskiego pouvoir, czas ter. je puis, przeszly subiektywny que je pusse). Czas przeszly *pust "mogl"?
roc - "prosic", czas przeszly *roct "prosil"? (lac. rogo)
si - "jesli" (slowami Tolkiena "czysty plagiat" francuskiego i hiszpanskiego slowa "jesli")
soc - "taki" (przekrecone angielskie slowo)
-t - zapewne zakonczenie czasu przeszlego (patrz palt, volt), angielskie -ed, wym. /d/ lub /t/.
taim - "strach" (lac. timeo)
taimful - "straszny"
volt - (odpowiada ang. would, zapewne rdzen *vol = "bedzie" + t czas przeszly; przekrecenie slowa angielskiego, tez z wplywem czasu przyszlego czasownika "byc" z laciny i francuskiego (volo, voloir)
woc - "krowa". (Odwrocone slowo angielskie, por. tez lac. vacca, francuskie vache; dzieci byly calkiem swiadome tej podwojnej etymologii)
ym - "w" (przekrecenie angielskiego slowa?)

Spis tresci Ardalambion

J.R.R. Tolkien - Polska Strona Domowa

www.lodz.tpsa.pl

Data ostatniej modyfikacji (Last modified): 1997.09.06.